ทองเหลืองโบราณ

ในอดีต เครื่องทองเหลืองเมืองปัตตานีเป็นหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงด้านความประณีต ความสวยงามและความมีเอกลักษณ์ ทั้งรูปแบบและลวดลายที่ผสมผสานหลายเชื้อชาติ ไม่ว่า ไทย จีน ชวา จาม อินเดีย ปากีสถาน อุหรับ(อาหรับ) และชาวมลายูท้องถิ่น อีกทั้งกรรมวิธีการผลิตเครื่องทองเหลืองแบบดั้งเดิม ต้องอาศัยเวลา ความอดทน ความชำนาญและความรู้เฉพาะทาง ประกอบกับความประณีตในงานหัตถศิลป์ ความคงทนของเนื้อวัสดุ ทำให้เครื่องทองเหลืองมีราคาแพง และเป็นที่นิยมของผู้มีฐานะดีในการเลือกใช้เครื่องใช้สอยแล้ว ยังเป็นเครื่องแสดงฐานะและสถานภาพของผู้ถือครองอีกด้วย

ความนิยมของเครื่องทองเหลืองมลายูมีมากว่าพันปี แต่ได้รับความนิยมสูงสุดในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น โดยมักนำมาทำเป็นเครื่องครัวต่างๆ เครื่องเชี่ยน เช่น เชี่ยนหมาก เต้าปูน เครื่องให้แสงสว่าง เช่นตะเกียง หรือเครื่องประดับตกแต่งอาวุธ เช่นกริช เป็นต้น หัตถกรรมเครื่องทองเหลืองเมืองปัตตานีไม่เพียงเป็นที่นิยมของชาวปัตตานีเองและเมืองใกล้เคียง รวมทั้งช่างปัตตานีบางส่วนได้ไปประกอบอาชีพในเมืองอื่นๆ เช่น นครศรีธรรมราช กลันตัน แต่คนทั่วไปก็ยังเรียกว่า ช่างปัตตานี หรือเครื่องทองเหลืองปัตตานี แหล่งผลิตเครื่องทองเหลืองปัตตานีแหล่งใหญ่ ได้แก่ จะบังติกอ ซึ่งเคยเป็นแหล่งศูนย์กลางการปกครองของเมืองปัตตานี ระหว่างปี พ.ศ.2388-2445 ใกล้กับวังเจ้าเมืองปัตตานีในยุคนั้น หลังสงครามโลกครั้งที่สอง เครื่องทองเหลืองเสื่อมความนิยม เพราะวัตถุดิบหายากขึ้นยุคข้าวยากหมากแพง ประกอบกับเกิดปัญหาจากแหล่งผลิตอื่นที่ผลิตเครื่องทองเหลืองได้ราคาถูกกว่า ปริมาณมากกว่า รวดเร็วกว่าออกมาตีตลาด ช่างท้องถิ่นจึงเลิกสานต่ออาชีพดั้งเดิม และเปลี่ยนอาชีพไปทำงานอื่น หัตถศิลป์งานเครื่องทองเหลืองปัตตานีจึงค่อยๆเลือนหายไป